Procesos deposicionales y antrópicos en el registro holoceno de la Cova de Can Sadurní (Begues, Barcelona, España): aportaciones microestratigráficas

Autores/as

  • M.M. Bergadà SERP, Departament d'Història i Arqueologia, Universitat de Barcelona
  • J.M. Cervelló SERP, Departament d'Història i Arqueologia, Universitat de Barcelona
  • M. Edo CIPAG, Col·lectiu per la investigació de la prehistòria i l’arqueologia del Garraf-Ordal
  • F. Antolín CIPAG, Col·lectiu per la investigació de la prehistòria i l’arqueologia del Garraf-Ordal - IPAS, Integrative Prehistory and Archaeological Science, University of Basel
  • P. Martínez CIPAG, Col·lectiu per la investigació de la prehistòria i l’arqueologia del Garraf-Ordal

DOI:

https://doi.org/10.21701/bolgeomin.129.1.010

Palabras clave:

colluvium, Holocene, karst, micromorphology, stabling areas

Resumen


El estudio geoarqueológico y microestratigráfico de la secuencia de la Cova de Can Sadurní (Begues, Barcelona) ofrece una variabilidad de procesos deposicionales de tipo detrítico y antrópico que en determinadas etapas se alternan y repercuten en los procesos diagenéticos localizados. La secuencia cultural del yacimiento va desde el Epipaleolítico hasta época Romana bajo imperial con algunas interrupciones cronoculturales. Durante el Epipaleolítico y Mesolítico los aportes solifluidales son los responsables de la sedimentación. A partir del Neolítico, movimientos de masa y procesos coluvionales son los dominantes. Se distinguen flujos densos principalmente durante el Neolítico antiguo cardial y postcardial inicial; también se localizan pero con menor extensión durante el Neolítico medio postcardial, Neolítico final/Calcolítico y en el Bronce inicial. Los aportes coluvionales no laminados aparecen en el resto de la secuencia. Estos episodios se alternan con fases de estabilidad en el medio en el que la tasa de sedimentación detrítica es menor o casi inexistente y es reemplazada por los aportes procedentes de las actividades de estabulación localizados in situ durante el Neolítico epicardial y postcardial inicial; aunque ya se constaten evidencias desde el Neolítico antiguo cardial. Asociados a estos contextos, los procesos hidromórficos se acentúan dando lugar a la formación de vivianita, fosfato de hierro, propia de lugares reductores con un gran contenido orgánico.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Angelucci, D.E., Boschian, G., Fontanals, M., Pedrotti, A. and Vergés, J.M. 2009. Shepherds and karst: the use of caves and rock-shelters in the Mediterranean region during the Neolithic. World Archaeology, 41 (2), 191-214. https://doi.org/10.1080/00438240902843659

Antolín, F. 2013. Of cereals, poppy, acorns and hazelnuts. Plant economy among early farmers (5500-2300 cal BC) in the NE of the Iberian Peninsula. An archaeobotanical approach. Dept. de Prehistoria, Universitat Autònoma de Barcelona, http://hdl.handle.net/10803/128997.

Antolín, F., Ache, M., Bergadà, M.M., Blasco, A., Buxó, R., Edo, M., Gibaja, J.F., Mensua, C., Palomo, A., Piqué, R., Ruiz, J., Saña, M., Verdún, E. and Villalba, M.J. 2011. Aproximació interdisciplinària a l'acció del foc en les inhumacions i aixovars del Neolític antic cardial de Can Sadurní (Begues, Baix Llobregat). In: Blasco, A., Edo, M., Villalba, M.J. (eds.), La Cova de Can Sadurní i la Prehistòria de Garraf. Recull de 30 anys d'investigació, Begues, desembre 2008, EDAR, Milano, 151-158.

Antolín, F. and Jacomet, S. 2015. Wild fruit use among early farmers in the Neolithic (5400-2300 cal BC) in the northeast of the Iberian Peninsula: an intensive practice? Vegetation History and Archaeobotany, 24, 19-33. https://doi.org/10.1007/s00334-014-0483-x

Benyarku, C.A. and Stoops G. 2005. Guidelines for preparation of rock and soil thin sections and polished sections. Department of Environment and Soil Science, University of Lleida, Lleida, 84 pp.

Bergadà, M.M. 1998. Estudio geoarqueológico de los asentamientos prehistóricos del Pleistoceno Superior y el Holoceno inicial en Catalunya. BAR International Series 742. Archaeopress, Oxford, 267 pp.

Bergadà, M.M., Cebrià, A. and Mestres, J. 2005 a. Prácticas de estabulación durante el Neolítico antiguo en Cataluña a través de la micromorfología: cueva de la Guineu (Font-Rubí, Alt Penedès, Barcelona). III Congreso del Neolítico en la Península Ibérica, Santander, 187-96.

Bergadà, M.M., Guerrero, V.M. and Ensenyat, J. 2005 b. Primeras evidencias de estabulación en el yacimiento de Son Matge (Serra de Tramuntana, Mallorca) a través del registro sedimentario. Mayurqa, 30, 153-180.

Bergadà, M.M. and Cervelló, J.M. 2011. Estratigrafia, micromorfologia paleoambient de la Cova de Can Sadurní (Begues, Baix Llobregat) des dels c. 11.000 fins els 5.000 anys B.P. In: Blasco, A., Edo, M., Villalba, M.J. (eds.), La Cova de Can Sadurní i la Prehistòria de Garraf. Recull de 30 anys d'investigació. Begues, desembre 2008, EDAR, Milano, 97-108.

Bertran, P. and Coutard, J.P. 2004. Solifluxion. In: Bertran, P (ed.), Dépôt de pente continentaux dynamique et faciès. Quaternaire, (1), 80-109.

Bertran, P., Francou, B. and Texier, J.P. 2004. Éboulisation, Éboulement. In: Bertran, P (ed.), Dépôt de pente continentaux dynamique et faciès. Quaternaire, 1, 29-43.

Bertran, P. and Texier, J.P. 1999. Facies and microfacies of slope deposits. Catena, 35, 99-121. https://doi.org/10.1016/S0341-8162(98)00096-4

Blasco, A., Edo, M. and Villalba, M.J. 2005 a. Cardial, Epicardial y Postcardial en Can Sadurní (Begues, Baix Llobregat). El largo fin del Neolítico antiguo en Cataluña, III Congreso del Neolítico en la península Ibérica, Santander, 867 - 876.

Blasco, A., Edo, M. and Villalba, M.J. 2005 b.Primeros datos sobre la utilización sepulcral de la cueva de Can Sadurní (Begues, Baix Llobregat) en el Neolítico Cardial, III Congreso del Neolítico en la península Ibérica, Santander, 625-633.

Bond, G., Showers, W., Cheseby, M., Lotti, R., Almasi, P., Demenocal, P., Priore, P., Cullen, H., Hajdas, I. and Bonani, G. 1997. A pervasive millenial-scale cycle in North Atlantic Holocene and glacial climates. Science, 278, 1257-1266. https://doi.org/10.1126/science.278.5341.1257

Boschian, G. 2006. Geoarchaeology of Pupicina cave. In: Miracle, P.T. and Forenbaher, S. (eds.), Prehistoric Herders in Istria (Croatia): The Archaeology of Pupicina Cave (1). Archaeological Museum of Istria, Pula.

Boschian, G. and Miracle, P.T. 2007. Shepherds and caves in the karst of Istria (Croatia). Atti Soc. tosc. Sci. nat., Mem., Serie A, 112, 173-180.

Brochier, J.E. 1996. Feullies ou fumiers? Observations sur le rôle des opusieres sphérolitiques dans l'interprétation des dépôts archéologiques holocènes. Anthropozoologica, 24, 19-30.

Brochier, J.E. 2002. Les sédiments anthropiques: méthodes d'étude et perspectives. In: Miskovsky, J.C. (ed), Géologie de la Préhistoire: méthodes, techniques, applications, 2nd ed. Geopré., Paris, 453-477.

Bullock, P., Fedoroff, N., Jongerius, A., Stoops, G. and Tursina, T. 1985. Handbook for soil thin section description. Waine research publ., Wolverhampton, 152 pp.

Canti, M.G. 1997. An investigation of microscopic calcareous spherulites from herbivore dungs. Journal of Archaeological Science, 24, 219-231. https://doi.org/10.1006/jasc.1996.0105

Canti, M.G. 2003. Aspects of the chemical and microscopic characteristics of plant ashes found in archaeological soils. Catena, 54, 339-361. https://doi.org/10.1016/S0341-8162(03)00127-9

Courty, M.A. 2001. Microfacies analysis assisting archaeological stratigraphy. In: Goldberg, P., Holliday, V.T. and Reid Ferring, C. (ed.), Earth Sciences and Archaeology. Kluwer Academic, 205-239. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-1183-0_8

Courty, M.A., Goldberg, P. and Macphail, R.I. 1989. Soils and micromorphology in archaeology. Cambridge University Press, 344 pp.

Courty, M.A., Macphail, R.I. and Wattez, J. 1991. Soil micromorphological indicators of pastoralism; with special reference to Arene Candide, Finale Ligure, Italy, Rivista di Studi Liguri, A. LVII 1-4, 127-150.

Dabrio, C.J. and Hernando, S. 2003. Estratigrafía. Colección Geociencias. Facultad de Ciencias Geológicas. Universidad Complutense de Madrid, Madrid, 382 pp.

Daura J, Sanz M., Fornós J.J, Asensio A. and Julià R. 2014. Karst evolution of the Garraf Massif (Barcelona, Spain): Doline formation, chronology and archaeo-palaentological archives. Journal of Cave and Karst Studies, 76 (2), 69-87. https://doi.org/10.4311/2011ES0254

Dorronsoro, B., Aguilar, J., Dorronsoro-Díaz, C., Stoops, G., Sierra, M., Fernández, J. and Dorronsoro-Fdez, C. 2015. HydroSols. Hidromorfía en suelos. << http://www.edafologia.net/hidro/index.htm >> (Accesed 2/03/2015).

Durand, N., Curtis, H. and Canti, M.G. 2010. Calcium carbonate features. In: Stoops, G., Marcelino, V., Mees, F. (eds.), Interpretation of micromorphological features of Soils and Regoliths. Elsevier, Amsterdam, 149-194. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53156-8.00009-X

Edo, M., Antolín, F., Martínez, P., Castellana, C., Bardera, R., Saña, M., Bergadà, M.M., Fullola, J. M., Barrio, C., Fierro, E., Castillo, T. and Fornell, E. en prensa a. Cueva de Can Sadurní (Begues, Barcelona). Hacia la definición del modelo funerario en cueva para el Neolítico Medio I del nordeste peninsular. In: Gibaja, J.F., Subirà, M.E., Martín, A., Mozota, M., Roig, J. Mirando a la Muerte. Las prácticas funerarias durante el neolítico en el noreste peninsular. E-ditArx - Publicaciones Digitales, Castellón.

Edo M; Antolín, F; Martínez, P; Villalba, M.J; Fullola, J.M: Bergadà, M.M; Saña, M; Verdún, E; Fernández- Domínguez, E; Gamba, C; Arroyo-Pardo, E; Ache, M; Gibaja, J.F; Palomo, A; Clop, X. and Manen, C, en prensa b. El episodio funerario del neolítico antiguo cardial pleno de la cueva de Can Sadurní (Begues, Barcelona). Estado actual de la cuestión. In: Gibaja, J.F., Subirà, M.E., Martín, A., Mozota, M., Roig, J. Mirando a la Muerte. Las prácticas funerarias durante el neolítico en el noreste peninsular. E-ditArx - Publicaciones Digitales, Castellón.

Edo, M., Blasco, A. and Villalba, M.J. 2011. La cova de Can Sadurní, guió sintètic de la prehistòria recent de Garraf. In: Blasco, A., Edo, M., Villalba, M.J, (eds), La Cova de Can Sadurní i la prehistòria de Garraf. Recull de 30 anys d'investigacions. EDAR. Milano, 13 - 95.

Fernández, F., Dorronsoro-Fdez, C., Aguilar, J., Dorronsoro, B., Stoops, G. and Dorronsoro Díaz, C. 2015. IlluviaSols. El proceso de iluviación de arcilla en los suelos. http://www.edafologia.net/iluv/index.htm (Accesed 7/03/2015).

Fitzpatrick, E.A. 1990. Micromorfología de suelos. Compañía editorial continental. México, 476 pp.

Fumanal, M.P. 1995. Los depósitos cuaternarios en cuevas y abrigos. Implicaciones sedimentoclimáticas. El Cuaternario del País Valenciano. Universitat de. València, Valencia, 115-124.

Goldberg, P., Miller, C.E., Schiegl, S., Ligouis, B., Berna, F., Conard, N.C. and Wadley, L. 2009. Bedding, hearths, and site maintenance in the Middle Stone Age of Sibudu Cave, KwaZulu-Natal, South Africa. Archaeological Anthropological Sciences, 1, 95-122. https://doi.org/10.1007/s12520-009-0008-1

Hedges, R.E. and Millard, A. R. 1995. Bones and groundwater: towards the modelling of diagenetic processes. Journal of Archaeological Science, 22, 155-164. https://doi.org/10.1006/jasc.1995.0017

ICGC 2005. Mapa geològic comarcal. Baix Llobregat (11). 1:50.000. Mapa geològic continu. Generalitat de Catalunya.

Karkanas, P. and Goldberg, P. 2010. Phosphatic features. In: Stoops, G., Marcelino, V. and Mees, F., (eds), Interpretation of micromorphological features of soils and regoliths. Elsevier, Amsterdam, pp. 521-541. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53156-8.00023-4

Karkanas, P. and Goldberg P. 2013. Micromorphology of cave sediments. In: John F. Shroder (editor-in-chief), Frumkin, A. (volume Editor). Treatise on Geomorphology, Vol 6, Karst Geomorphology, Academic Press, San Diego, 286-297. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374739-6.00120-2

Macphail, R.I., Courty, M.A., Hather, J. and Wattez, J. 1997. The soil micromorphological evidence of domestic occupation and stabling activities. Memorie dell'Instituto Italiano di Paleontologia umana, V, 53 - 86.

Macphail, R.I., Cruise, G.M., Allen, M.J., Linderholm, J. and Reynolds, J. 2004. Archaeological soil and pollen analysis of experimental floor deposits; with special reference to Butser Ancient Farm, Hampshire, UK. Journal of Archaeological Science, 31, 175-191. https://doi.org/10.1016/j.jas.2003.07.005

McGowan, G. and Prangnell, J. 2006. The significance of vivianite in archaeological settings. Geoarchaeology: An International Journal, 21 (1), 93-111. https://doi.org/10.1002/gea.20090

Mentzer, S. M. 2014. Microarchaeological Approaches to the Identification and interpretation of combustion features in prehistoric archaeological sites. Journal of Archaeological Method Theory, 21, 616-668. https://doi.org/10.1007/s10816-012-9163-2

Milek, K.B. 2012. Floor formation processes and the interpretation of site activity areas: An ethnoarchaeological study of turf buildings at Thverá, northeast Iceland. Journal of Anthropological Archaeology, 31, 119-137. https://doi.org/10.1016/j.jaa.2011.11.001

Miller, C., Conard, N.J., Goldberg, P., and Berna, F. 2009. Dumping, sweeping and trampling: Experimental micromorphological analysis of anthropogenically modified combustion features. P@lethnologie, 2009, 25-37. https://doi.org/10.4000/palethnologie.8197

Mücher, H., Van Steijn, H. and Kwaad, F. 2010. Colluvial and mass wasting deposits. In: Stoops, G., Marcelino, V and Mees, F., (eds.), Interpretation of micromorphological features of soils and regoliths. Elsevier, Amsterdam, 37- 48. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53156-8.00003-9

Nicosia, C. 2008. Micromorphology of some phosphatic inclusions and neoformations of ocurring in archaeological deposits. Frankfurter geowiss. Arbeiten, 30, 85-94.

Pagliai, M. and Stoops, G. 2010. Physical and biological surface crust and seals. In: Stoops, G., Marcelino, V. and Mees, F., (eds.), Interpretation of micromorphological features of soils and regoliths. Elsevier, Amsterdam, 419-440. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53156-8.00019-2

Peña, J.L., Sancho, C., Rubio, V. and Longares, L.A. 2005. Aportaciones desde la geomorfología y la geoarqueología al conocimiento de los paleoambientes holocenos semiáridos del NE de España. In: APG (ed.), A Geografia ibérica no contexto europeo (X Coloquio Ibérico de Geografía, 22-24 de Setembro de 2005).Universidade de Évora.

Pérez-Lambán, F., Peña-Monné, J.L., Fanlo-Loras, J., Picazo-Millán, J. V. Badia-Villas, D, Rubio-Fernández, V., García- Giménez, R. and Sampietro-Vattuone, M. 2014. Paleoenvironmental and geoarchaeological reconstruction from late Holocene slope records (Lower Huerva Valley, Ebro Basin, NE Spain). Quaternary Research, 81 (1), 1-14. https://doi.org/10.1016/j.yqres.2013.10.011

Polo-Díaz, A. 2010. Rediles prehistóricos y uso del espacio en abrigos bajo roca en la Cuenca Alta del Ebro: geoarqueología y procesos de formación durante el Holoceno. Tesis doctoral. Universidad del País Vasco-Euskal Herriko Unibertsitatea.

Polo-Díaz, A., Martínez-Moreno, J., Benito-Calvo, A. and Mora, R. 2014. Prehistoric herding facilities: site formation and archaeological dynamics in Cova Gran de Santa Linya (Southeastern Prepyrenees, Iberia), Journal of Archaeological Science, 41, 784-800. https://doi.org/10.1016/j.jas.2013.09.013

Riera, S., Esteve, X. and Nadal, J. 2007. Systèmes d'exploitation et anthropisation du paysage méditerranéen du Néolithique ancien au premier âge du Fer: le cas de la dépression de Penedès (nord-est de la péninsule ibérique). Environnements et cultures à l'âge du Bronze en Europe Occidentale (Actes des congrès nationaux des Sociétés historiques et scientifiques 129e, Besançon, 2004). Editions du CTHS, Paris, 121-141.

Shahack-Gross, R. 2011. Herbivorous livestock dung: formation, taphonomy, methods for identification and archaeological significance. Journal of Archaeological Science, 38, 205 - 218. https://doi.org/10.1016/j.jas.2010.09.019

Stoops, G. 2003. Guidelines for Analysis and Description of Soil and Regolith Thin Section. Soil Science Society of America, Ionc, Wisconsin, Madison, 184 pp.

Van Vliet-Lanoë, B. 2010. Frost action. In: Stoops, G., Marcelino, V. and Mees, F., (eds.), Interpretation of micromorphological features of soils and regoliths. Elsevier, Amsterdam, 81-108. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53156-8.00006-4

Descargas

Publicado

2024-05-14

Cómo citar

Bergadà, M., Cervelló, J., Edo, M., Antolín, F. ., & Martínez, P. . (2024). Procesos deposicionales y antrópicos en el registro holoceno de la Cova de Can Sadurní (Begues, Barcelona, España): aportaciones microestratigráficas. Boletín Geológico Y Minero, 129(1-2), 251–284. https://doi.org/10.21701/bolgeomin.129.1.010

Número

Sección

Artículos

Datos de los fondos

Ministerio de Educación y Ciencias
Números de la subvención HAR2014-55131

Generalitat de Catalunya
Números de la subvención 2014/100780