Hacia una tipología de la piedra de marés de Mallorca. Concepto, caracterización y estratigrafía
DOI:
https://doi.org/10.21701/bolgeomin.128.2.003Palabras clave:
calcarenita, estratigrafía, marés, Mallorca, patrimonio geológico, piedra naturalResumen
Se definen el concepto y naturaleza de la piedra calcarenita denominada marés de la isla de Mallorca, a partir de sus características intrínsecas y de uso. Se realiza una clasificación y caracterización tipológica a partir de la cronoestratigrafía y contexto geológico de esta piedra utilizada como material de construcción. Se proporcionan datos históricos y etnológicos sobre su producción y aplicaciones. El marés de Mallorca, junto con las canteras donde se extrae, además de constituir un valioso patrimonio histórico-etnológico-cultural, constituyen también un importante patrimonio geológico-natural que registra y nos permite seguir la evolución y la historia geológica de la isla de Mallorca a través de los últimos 15 millones de años, desde el Mioceno medio (Langhiense-Serravalliense) hasta el Pleistoceno superior.
Descargas
Citas
Alcover, A.M.; Moll, F.B. 1951-1968. Diccionari Català-Valencià-Balear. Ed. Moll. 10 vols. Palma de Mallorca.
Alomar, G. 2009. Lectura paisajística de las canteras de marès de Mallorca. In: Pillet, F., Cañizares, M. C., Ruiz, A.R. (coords.): Geografía, territorio y paisaje: el estado de la cuestión. Actas del XXI Congreso de Geógrafos Españoles, Ciudad Real 27-29 de octubre de 2009, pp 761-773.
Alonso, F.J., Ordaz, J. and Esbert, R.M. 1996. Deterioro selectivo de la piedra de construcción de la catedral de Palma de Mallorca. Geogaceta, 20 (5): 1228-1231.
Alvaro, M., Barnolas, A., Del Olmo, P., Ramírez del Pozo, J. and Simó, A. 1984. El Neógeno de Mallorca: Caracterización sedimentológica y bioestratigráfica. Boletín Geológico y Minero, 95(1): 3-25.
Amengual, C. and Serra, M.M. 2008. El marés y la piedra de Santanyí en Mallorca: Canteras y caracterización básica. Proyecto de final de carrera. Arquitectura Tècnica. Escola Politècnica Superior. Universitat de les Illes Balears. 560 pp.
Barba, R. (ed.). 1999. Paisatge de les pedreres de Menorca. Restauració i intervencions. Projectes del taller V del Master d'Arquitectura del Paisatge, Universitat Politècnica de Catalunya. 187 pp.
Barnolas, A. (coord.). 1991. Mapa Geológico de España. Escala 1:50:000. Hojas 643-645, 670-672, 697-700, 722b-725, 748-749. Segunda sèrie-Primera edición. Instituto Tecnológico Geominero de España (ITGE). Madrid.
Bizon, G., Bizon, J.J., Bourrouilh, R. and Massa, D. 1973. Présence aux îles Baléares (Méditerranée Occidentale) de sédiments "messiniens" déposses dans une mer ouverte á salinité normale. Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Série D, 277 (12): 985-988.
Bourillot, R., Vennin, E., Rouchy, J.M., Blanc-Valleron, M.M., Caruso, A. and Durlet, C. 2010. The end of the Messinian Crisis in the western Mediterranean: Insights from the carbonate platforms of south-eastern Spain. Sedimentary Geology, 229: 224-253. https://doi.org/10.1016/j.sedgeo.2010.06.010
Bouvy, P. 1851. Sobre el Terremoto ocurrido en la Isla de Mallorca el 15 de mayo último. Revista Minera, 2(26): 375-378.
Bouvy, P. 1853. Notice sur le tremblement de terre du 15 mai 1851, de l'île de Majorque. Bulletin de la Société géologique de France, 10: 359-364.
Butzer, K.W. 1975. Pleistocene littoral sedimentary cycles of the Mediterranean Bassin: A Malloquin view. In: Butzer K.W. and Isaac, G. (eds.) After the Australopithecines. The Hague, 25-71. https://doi.org/10.1515/9783110878837.25
Clemmensen, L.B., Lisborg, T., Fornós, J.J. and Bromley, R.G. 2001. Cliff-front aeolian and colluvial deposits, Mallorca, Western Mediterranean. Terra Nova, 9: 251-254. https://doi.org/10.1111/j.1365-3121.1997.tb00023.x
Colom, G. 1975. Geologia de Mallorca. Diput. Prov. Bal. Inst. Estudios Baleáricos. Patronato "J. Mª Quadrado". CSIC. 2 vols. Palma de Mallorca. 519 pp.
Colom, G. 1980. Nota preliminar sobre la existencia del plioceno inferior, marino, en Mallorca (Baleares). Acta Geológica Hispánica, 15(2): 45-49.
Colom, G. 1985. Estratigrafía y Paleontología del Andaluciense y del Plioceno de Mallorca (Baleares). Boletín Geológico y Minero, 96(3): 235-302.
Colom, G., Sacares, J. and Cuerda, J. 1968. Las formaciones marinas y dunares pliocénicas de la región de Llucmajor (Mallorca). Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 14: 46-61.
Cornée, J.J., Saint Martin, J.P., Conesa, G., Münch, P., André, J.P., Saint Martin, S. and Roger, S. 2004. Correlations and sequence stratigraphic model for Messinian carbonate platforms of the western and central Mediterranean. International Journal of Earth Sciences, 93: 621-633. https://doi.org/10.1007/s00531-004-0400-0
Cuerda. J. 1975. Los tiempos Cuaternarios en Baleares. Conselleria de Cultura, Educació i Esports del Govern Balear. 2a edició (1989). Palma de Mallorca. 310 pp.
Cuerda. J., Sacarés, J., Colom, G. 1969. Hallazgo de terrenos pliocenos, marinos, en la región de Llucmayor (Mallorca). Acta Geológica. Hispánica., 4(2): 35-37.
Cuerda, J., Antich, S. and Soler, A. 1982. La secuencia pleistocénica dunar de Son Moson (Mallorca) y sus correlaciones faunísticas y estratigráficas Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 26: 13-35.
De Gibert, J.M., Mas, G. and Ekdale, A.A. 2012. Architectural complexity of marine crustacean burrows: unusual helical trace fossils from the Miocene of Mallorca, Spain. Lethaia, 45: 574-585. https://doi.org/10.1111/j.1502-3931.2012.00318.x
Fernández-Legido, R. and Valero, G. 2010. Possessions de Palma. Història i arquitectura del terme de la ciutat. http://possessionsdepalma.net
Florit, F. and Sauleau, L. 1995. Pedreres de marès. Lhítica i Sa Nostra, Caixa de Balears. Barcelona. 135 p.
Fornós, J.J. 1983. Estudi sedimentològic del Miocè terminal a l'illa de Mallorca. Tesi de Llicenciatura. Universitat de Barcelona. 228 pp.
Fornós, J.J. and Gelabert, B. 2004. Baleares. In: Vera, J.A. (Ed.) Geologia de España. SGE-IGME. pp 450-464.
Fornós, J.J. and Pomar, L. 1983. Mioceno superior de Mallorca: Unidad calizas de Santanyí ("Complejo terminal"). In: Pomar, L., Obrador, J., Fornós, J.J. and Rodríguez-Perea, A. (eds.), El Terciario de las Baleares (Mallorca - Menorca). Guía de las excursiones. X Congreso Nacional de Sedimentología, Menorca 1983. Grupo Español de Sedimentología. Palma de Mallorca, 177-206.
Fornós, J.J., Marzo, M., Pomar, L., Ramos-Guerrero, E., and Rodríguez-Perea, A. 1991. Evolución tectono-sedimentaria y análisis estratigráfico del Terciario de la Isla de Mallorca. I Congreso del Grupo Español del Terciario. Libro-Guía Excursión nº 2. Ed. F. Colombo. Vic. 145 pp.
Fornós, J.J., Bromley, R.G., Clemmensen, L.B. and Rodríguez-Perea, A. 2002. Tracks and trackways of Myotragus balearicus Bate (Artiodactyla, Caprinae) in Pleistocene aeolianites from Mallorca (Balearic Islands, Western Mediterranean). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 180: 277-313. https://doi.org/10.1016/S0031-0182(01)00431-X
Fornós, J.J., Rodríguez-Perea, A., Bromley, R.G. and Clemmensen, L.B. 2007. S'Estret des Temps: Registro cuaternario, eolianitas y estructuras asociadas. In: Fornós, J.J., Ginés, J. and Gómez-Pujol, L. (eds.): Geomorfología Litoral: Llevant y Migjorn de Mallorca. Monografies de la Societat d'Història Natural de les Balears, 15: 173-184.
Fullana, M. 1974. Diccionari de l'art i dels oficis de la construcció. Ed. Moll. 8à edició (gener, 2005). Palma. 490 pp.
Galiana, P. 2009. Les coves de Bellver. Regidoria de Cultura, Patrimoni i Política Lingüística. Ajuntament de Palma. Col·lecció Castell de Bellver, 1. Palma, 191 pp.
Galván-Llopis, V. and Ferrer-Graciá, M.J. 1997. La piedra del marés: un material humano. Servicio de Publicaciones de la Universidad de Navarra-MEC-IGME. Revista de Edificació, 26: 54-57. https://doi.org/10.15581/020.26.34877
Garcia-Inyesta, N. and Oliver, G. 1997. Construir en Marès. Col·legi Oficial d'Arquitectes de Balears. 270 pp.
Gibert, J. 1997. La piedra natural en Baleares. Revista Roc Máquina, Noviembre, 1997: 84-85.
González-Hernández, F.M., Goy, J.L., Zazo, C. and Silva, P.G. 2001. Actividad eólica-cambios del nivel del mar durante los últimos 170.000 años (Litoral de Mallorca, Islas Baleares). Cuaternario y Geomorfología, 15 (3-4): 67-75.
Habsburg-Lothringen, L.S. 1871. Die Balearen in Wort und Bild geschildert. Zweiter Band. Die eigentlichen Balearen. Drittes Buch. Mallorca. I. Allgemeiner theil. F.V. Brockhaus. 665 pp. Leipzig. Traducción al castellano: Habsburg-Lothringen, L.S. 1989. Las Baleares por la palabra y el grabado. Las Baleares propiamente dichas. Mallorca (parte general). Traducción del vol. III de la segunda parte de Die Balearen. Edición Caja de Baleares "Sa Nostra", vol 6, 931 pp.
Institut d'Estudis Catalans. 1995. Diccionari de la llengua catalana. Edicions 3 i 4. Edicions 62 - Ed. Moll - Enciclopèdia Catalana - Publicacions de l'Abadia del Montserrat. Barcelona-Palma de Mallorca-València. 1908 pp.
Jovellanos, G.M. 1806. Memorias del Castillo de Bellver. In: Muntaner Ll. (ed.). 1999. Gaspar Melchor de Jovellanos. Obras Mallorquinas. L'Espill, 3: 56-100.
Mas, G. 2000. Ictiofauna del Pliocè mitja-superior de la conca sedimentària de Palma (Illes Balears, Mediterrània Occidental). Implicacions paleoambientals. Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 43: 39-61.
Mas, G. 2004. Comunicació preliminar sobre la freqüència de grans Cetacis (Mammalia) al Pliocè mitjà-superior de la conca sedimentària de Palma (Illes Balears). Implicacions paleoambientals. In: Pons, G.X. (edit.), IV Jornades de Medi Ambient de les Illes Balears. Ponències i Resums. Societat d'Història Natural de Balears. pp 63-67.
Mas, G. 2011a. La pedrera des Monjos: 4 milions d'anys d'història geològica de Mallorca i la Mediterrània. De la crisi de salinitat messiniana a les platges i dunes del Pliocè-Quaternari. Actes de les III Jornades d'Estudis Locals de Porreres, 2010. Col·lecció Patrimoni de Porreres, 12. Ajuntament de Porreres. pp 51-60.
Mas, G. 2011b. El marès de Mallorca: concepte, caracterització i tipologia. Estudis Baleàrics, 100/101: 151-171.
Mas, G. 2013. Primera cita d'icnofòssils atribuïbles a formigues (Hymenoptera, Formicidae) a paleosòls del Plistocè de Mallorca. In: Pons, G.X., Ginard, A. i Vicens, D. (eds.) VI Jornades de Medi Ambient de les Illes Balears. Ponències i Resums. Soc. Hist. Nat. Balears. pp 56-58.
Mas, G. 2014. Jovellanos i la geologia de Bellver. Primera descripció geològica documentada a l'illa de Mallorca. Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 57 (a prensa).
Mas, G. and Ripoll, J. 2010. Cambres de pupació d'insectes coleòpters del Pliocè-Pleistocè inferior de Mallorca (Illes Balears, Mediterrània occidental). Significació paleoambiental i cronoestratigràfica. Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 53: 91-106.
Mas, G., Fornós, J.J. and López, B. 2013. Revisió de la sèrie neògena de la zona de cala Pi-Vallgornera-es Pas (Llucmajor, Mallorca). In: Pons, G.X., Ginard, A. and Vicens, D. (eds.), VI Jornades de Medi Ambient de les Illes Balears. Ponències i Resums. Societat d'Història Natural de Balears, 114-116.
Mas, G., Gelabert, B., Fornós, J.J. 2014. Evidencias de desplazamiento direccional de la falla de Sencelles (Mallorca, Islas Baleares). In: J.A. Álvarez-Gómez & F. Martín González (Eds.): Una aproximación multidisciplinar al estudio de las fallas activas, los terremotos y el riesgo sísmico. Segunda reunión ibérica sobre fallas activas y paleosismología, Lorca (Murcia, España). pp. 47-50.
Mateos, R.M., Durán, J.J. and Robledo, P.A. 2011. Mares Quarries on the Majorcan Coast (Spain) as Geological Heritage Sites. Geoheritage, 3: 41-54. https://doi.org/10.1007/s12371-010-0026-5
Mingarro, F., Fort, R. and López-Azcona, M.C. 1992. Análisis de la degradación del Ilustre Colegio Notarial de Palma de Mallorca, España, para su restauración. Congreso internacional Rehabilitación del patrimonio arquitectónico y edificación. Canarias, 13-18 Julio. Ponencias tomo 1, 148-152.
Moreno, C. and Muñoz, R. 1988. El marés
su arquitectura, patología y utilización en Menorca. XXII Premio Ateneo de Mahón 1983. Revista de Menorca, any LXXIX, 7a época, 1r trimestre 1988: 5-30.
Morey, B. 2009. Santa Eugènia. Natura i medi. Geologia i botànica. Ajuntament de Santa Eugènia. Santa Eugènia. 280 pp.
Morey, B. and Mas, G. 2009. Aproximació al Neògen de Santa Eugènia (Mallorca, Illes Balears, Mediterrània occidental). Bolletí de la Societat d'Història Natural de Balears, 52: 99-122.
Muntaner, A. 1959. Noticia sobre la existencia de una cantera de época romana en las inmediaciones de Cala-Pi (Mallorca). Bolletí de la Societat d'Història Natural de les Balears, 5: 60-61.
Obrador, A. and Pomar, L. 2004. El Miocè del Migjorn. In: Fornós, J., Obrador, A. and Rosselló, V.M. (eds.) Història natural del migjorn de Menorca. El medi físic i l'influx humà. Mon. Societat d'Història Natural de les Balears, 11: 73-92.
Pomar, L., Marzo, M. and Barón, A. 1983. El Terciario de Mallorca. In: Pomar, L., Obrador, J., Fornós, J.J. and Rodríguez-Perea, A. (eds.) El Terciario de las Baleares (Mallorca-Menorca). Guía de las excursiones. X Congreso Nacional de Sedimentología, Menorca 1983. Grupo Español de Sedimentología. pp. 21-44.
Pomar, L., Rodriguez-Perea, A., Sabat, F. and Fornós, J. 1990. Neogene stratigraphy of Mallorca Island. Iberian Neogene Basins (IXth Congress R.C.M.N.S.). Paleontologia i Evolució, Mem. Esp., 2: 269-320.
Pomar, L., Ward, W.C. and Green, D.G. 1996. Upper Miocene Reef Complex of the Llucmajor area, Mallorca, Spain. In: Franseen, E., Esteban, M., Ward, W.C. and Rouchy, J.M. (eds.) Models for Carbonate Stratigraphy from Miocene Reef Complexes of the Mediterranean regions. SEPM Concepts in Sedimentology and Paleontology Series, 5: 191-225. https://doi.org/10.2110/csp.96.01.0191
Pujó, M. 1851. Le tremblement de terre du 15 mai 1851 de l'île de Majorque. Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, 2: 23.
Pons, M. 2002. El marès. Característiques i tractaments. In: Pons, L. (ed.): De pedra. Centre d'Estudis Locals d'Alaior, pp. 143-158.
Ramis, M. 2013. Artifex Balear. http://www.artifexbalear.org
Riba, O. (coord.) 1997. Diccionari de Geologia. Institut d'Estudis Catalans - Enciclopèdia Catalana. Barcelona. 1407 pp.
Rodríguez-Perea, A. 1984. El Mioceno de la Serra Nord de Mallorca. Estratigrafía, sedimentología e implicaciones estructurales. Tesi doctoral. Universitat de Barcelona-Universitat Palma de Mallorca. 532 pp.
Rosell, J. and Llompart, C. 2002. El naixement d'una illa. Menorca. Guia de geologia pràctica. Impressió i relligat Dacs, Indústria Gràfica, S.A. Moncada i Reixac. 279 pp.
Rosselló, V.M. 1964. Mallorca: El Sur y Sureste. Municipios de Llucmajor, Campos, ses Salines, Santanyí, Felanitx y Manacor. Cámara Oficial de Comercio, Industria y Navegación de Mallorca. Palma de Mallorca. 553 pp.
Rosselló, V.M. 1971. Plioceno marino en el Migjorn de la Isla de Mallorca. Estudios Geográficos, 123: 373-376.
Salvà, C. 2012. Fissures on the landscape: the sandstone quarries, traces of the heritage landscape of Mallorca. ARA Journal of Tourism Research, 3(2): 117-124. https://doi.org/10.1344/ara.v3i2.19030
Salvà, C. 2013. La memoria de un paisaje grabado. Las canteras de marès, trazas territoriales de un nuevo paisaje de Mallorca. Labor & Engenho, 7(3): 7-26. https://doi.org/10.20396/lobore.v7i3.2111
Sánchez-Cuenca, R. 2010. El marés. El material, su origen, historia, propiedades, canteras y calidades disponibles actualmente. Ramón Sánchez-Cuenca (ed.). 124 pp.
Simó, A. and Ramón, X. 1986. Análisis sedimentológico y descripción de las secuencias deposicionales del Neógeno postorogénico de Mallorca. Boletín. Geológico y Minero, 97(4): 445-472.
Vich, F. 2006. Trencadors dels segles XIX i XX. Ajuntament de Llucmajor. 106 pp.
Vilafranca, J. 2009. Diagnóstico e intervención sobre construcciones históricas: rehabilitación de edificios construidos en piedra de "marés" en la Isla de Menorca. Tesis Doctoral. UNED.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2024 Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC)

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución 4.0.
© CSIC. Los originales publicados en las ediciones impresa y electrónica de esta Revista son propiedad del Consejo Superior de Investigaciones Científicas, siendo necesario citar la procedencia en cualquier reproducción parcial o total.
Salvo indicación contraria, todos los contenidos de la edición electrónica se distribuyen bajo una licencia de uso y distribución “Creative Commons Reconocimiento 4.0 Internacional ” (CC BY 4.0). Consulte la versión informativa y el texto legal de la licencia. Esta circunstancia ha de hacerse constar expresamente de esta forma cuando sea necesario.
No se autoriza el depósito en repositorios, páginas web personales o similares de cualquier otra versión distinta a la publicada por el editor.